Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
Τα λιπάσματα είναι σήμερα πολύ ακριβά και φτάνουν να είναι το 30% του κόστους παραγωγής στις μη αρδευόμενες καλλιέργειες. Τα λιπάσματα (κυρίως φωσφόρος και κάλιο και λιγότερο το άζωτο) δεν μετακινούνται οριζόντια αλλά μένουν όπου πέφτουν. Επομένως αν δεν διανεμηθούν σωστά αλλού θα περισσεύουν και αλλού θα είναι λιγότερα από όσα χρειάζονται.
Η εφαρμογή των λιπασμάτων μπορεί να γίνει στην επιφάνεια του εδάφους (και μπορεί στη συνέχεια να ενσωματωθεί με δεύτερη ενέργεια πχ με δισκοσβάρνισμα ή ακόμα και όργωμα) είτε να τοποθετηθεί μέσα στο έδαφος. Μπορεί να διασκορπιστεί σε όλη την επιφάνεια του χωραφιού (διανομή στα πεταχτά) είτε να τοποθετηθεί σε γραμμές μαζί με το σπόρο ή παράλληλα με τα φυτά (γραμμική εφαρμογή). Στις καλλιέργειες όπως τα σιτηρά που σπέρνονται σε μικρές αποστάσεις μεταξύ των σειρών η εφαρμογή γίνεται σε όλη την έκταση του αγρού και στην επιφάνεια. Η βασική λίπανση (κυρίως φωσφόρου και καλίου) μπορεί να ενσωματωθεί με τη κατεργασία του εδάφους ενώ η ανοιξιάτικη εφαρμόζεται στην επιφάνεια του χωραφιού και πρέπει να ακολουθήσει βροχή για να γίνει η είσοδος στο έδαφος από όπου θα το προσλάβουν τα φυτά.
Για την εφαρμογή χρησιμοποιούνται κατά κανόνα οι φυγοκεντρικοί λιπασματοδιανομείς τα λεγόμενα «χωνιά» από τους αγρότες (Εικόνα 1). Είναι μηχανήματα που εκτοξεύουν το λίπασμα από ένα κεντρικό σημείο σε όλη την επιφάνεια του αγρού. Έχουν ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Ότι η αποθήκη (το χωνί) μπορεί να πλησιάσει στη πλατφόρμα με τα λιπάσματα (με όπισθεν κίνηση του τρακτέρ) και η τροφοδοσία να γίνει με ελάχιστο κόπο. Το μεγάλο μειονέκτημα είναι η χαμηλή ποιότητα εργασίας δηλαδή η ανομοιόμορφη εφαρμογή του λιπάσματος.
Για διάφορους λόγους οι αγρότες μας δεν έδωσαν ιδιαίτερη σημασία στη ποιότητα των λιπασματοδιανομέων τους. Ίσως γιατί τα λιπάσματα επιδοτούντανπαλαιότερα και ήταν φθηνά ίσως γιατί πίστευαν ότι όπως και να το έριχναν το λίπασμα το χωράφι έμενε ίσως για να μην αγοράσουν ακριβό μηχάνημα. Όλα αυτά είναι λανθασμένα. Τα λιπάσματα είναι σήμερα πολύ ακριβά και φτάνουν να είναι το 30% του κόστους παραγωγής στις μη αρδευόμενες καλλιέργειες. Τα λιπάσματα (κυρίως φωσφόρος και κάλιο και λιγότερο το άζωτο) δεν μετακινούνται οριζόντια αλλά μένουν όπου πέφτουν. Επομένως αν δεν διανεμηθούν σωστά αλλού θα περισσεύουν και αλλού θα είναι λιγότερα από όσα χρειάζονται. Η μεγαλύτερη αξία του καλού λιπασματοδιανομέα είναι βέβαιο ότι αποσβένεται με ένα λογικό μέγεθος αγροκτήματος.
Οι φυγοκεντρικοί λιπασματοδιανομείς έχουν ένα ή δύο δίσκους διανομής. Γενικά καλύτερη ποιότητα εργασίας κάνουν αυτοί με δύο δίσκους. Στους λιπασματοδιανομείς με ένα δίσκο η ποιότητα εργασίας βελτιώνεται όταν υπάρχει αλληλοκάλυψη της λωρίδας διανομής ενώ με δύο δίσκους αυτό δεν χρειάζεται (Εικόνα 2). Η διαφορά οφείλεται στη μορφή διανομής του λιπάσματος όπως φαίνεται στην Εικόνα 2. Αυτό επιτρέπει τη διανομή σε μεγαλύτερο πλάτος που αυξάνει την απόδοση του μηχανήματος και μειώνει το έδαφος που συμπιέζεται από τη κίνηση του τρακτέρ στο χωράφι.
Ο φυγοκεντρικός λιπασματοδιανομέας είναι συνήθως αναρτώμενος στο γεωργικό ελκυστήρα. Αποτελείται από την αποθήκη του λιπάσματος. Στο πυθμένα του δοχείου ή στα πλάγια υπάρχει μια(ή δύο) οπή ή άνοιγμα εξόδου του λιπάσματος που ρέει και πέφτει στο (ή στους) δίσκους. Ο δίσκος (ή οι δίσκοι) περιστρέφονται πέρνοντας κίνηση από το δυναμοδότη και φυγοκεντρίζουν τους κόκκους του λιπάσματος που εκτοξεύονται δεξιά και αριστερά στην επιφάνεια του χωραφιού. Είναι προφανές ότι το μέγεθος της οπής ή ανοίγματος καθορίζει τη ποσότητα του λιπάσματος που εκτοξεύεται στη μονάδα του χρόνου.
Γενικά η ποιότητα διανομής επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες όπως οι ανωμαλίες του εδάφους που αλλάζουν τη γωνία κλίσης των δίσκων που αλλοιώνουν την απόσταση εκτόξευσης των κόκκων του λιπάσματος, η κοκκομετρική σύσταση, το ειδικό βάρος και την ομοιομορφία των κόκκων του λιπάσματος. Ακόμα και ο αέρας μπορεί να αλλάξει τη διανομή.
Ο καλύτερος λιπασματοδιανομέας όπως ισχύει και σε όλα τα μηχανήματα δεν θα κάνει καλή ποιότητα εργασίας αν δεν ρυθμιστεί και συντηρηθεί σωστά.
Για τη ρύθμιση του λιπασματοδιανομέα οι καλοί κατασκευαστές έχουν οδηγίες για τον γεωργό. Συνήθως δίνουν ρύθμιση του ανοίγματος εξόδου του λιπάσματος σε συνδυασμό με την ταχύτητα του ελκυστήρα, το ειδικό βάρος και τη κοκκομετρική σύσταση του λιπάσματος. Μια εταιρεία μάλιστα προμηθεύει και ένα εργαλείο χειρός εκτίμησης της κοκκομετρικής σύστασης του λιπάσματος όπως φαίνεται στην Εικόνα 3. Σε αυτό το εργαλείο τοποθετούμε μια ποσότητα του λιπάσματος και με ανακίνηση οι κόκκοι διαχωρίζονται σε κατηγορίες μεγέθους.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
