Τα Σχέδια Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας της Θεσσαλίας (ΣΔΚΠ)

Γράφει ο Φάνης Γέμτος,
γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Την Τετάρτη 17/7/24 πραγματοποιήθηκε η παρουσίαση της πρώτης αναθεώρησης των ΣΔΚΠ της Θεσσαλίας στο Χατηγιάννειο Πνευματικό Κέντρο της Λάρισας.

Τα ΣΔΚΠ είναι μια απαίτηση της ΕΕ (μαζί με τα ΣΔΥ) που έχουν καθιερωθεί με την οδηγία 2007/60. Η πρώτη μελέτη έγινε το 2018 και ακολούθησε η πρώτη αναθεώρηση φέτος. Όπως γίνεται αντιληπτό η αντιμετώπιση των πλημμυρών στη Θεσσαλία έγινε επιτακτική ανάγκη μετά τις πλημμύρες που προκλήθηκαν από τον ΙΑΝΟ πριν τέσσερα χρόνια και τον Daniel πριν ένα χρόνο. Όγκοι βροχής που θα επανέρχονταν μετά από εκατοντάδες χρόνια σύμφωνα με τα υπάρχοντα μοντέλα σε εμάς επαναλήφθηκαν σε τρία χρόνια. Με βάση τις καταστροφές που έγιναν πριν μόλις 10 μήνες θα ανέμενε κανείς ότι η αίθουσα θα ήταν γεμάτη από κόσμο για να μάθει αν και πως μπορεί να προστατευθεί και να εξασφαλίσει το μέλλον του. Η προσέλευση του κόσμου ήταν μάλλον απογοητευτική. Ο Γ.Γ. του Υπουργείου Περιβάλλοντος κ. Βαρελίδης ήταν εκεί, δύο Αντιπεριφερειάρχες και ο Γ.Γ. της Αποκεντρωμένης. Εντυπωσιακή η απουσία Δημάρχων. Εκτός από τον κ. Νασιακόπουλο δεν είδα κάποιο άλλο Δήμαρχο. Οι Δήμοι είναι αυτοί που αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα από τις πλημμύρες και πίστευα ότι θα υπήρχε μεγαλύτερο ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα πόλεις όπως η Λάρισα, Τρίκαλα και Καρδίτσα βρέθηκαν σε άμεσο κίνδυνο μόλις πριν από δέκα μήνες, ενώ ο Βόλος έπαθε τεράστιες καταστροφές.
Οι μελετητές παρουσίασαν τα κύρια στοιχεία της μελέτης τους. Θα προσπαθήσω να σας δώσω τις προτάσεις τους για την ασφάλεια της Θεσσαλίας από πλημμύρες. Όπως όλοι οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η προστασία από πλημμύρες πρέπει να γίνει με ανάσχεση της ροής των νερών στους ορεινούς όγκους γύρω από τη Θεσσαλία. Μας έδωσαν τον χάρτη που δείχνει η διαφάνεια που σας παραθέτω. Επισημαίνονται τέσσερα σημεία κλειδιά της ροής των πλημμυρικών υδάτων του Πηνειού. Το πρώτο είναι το σημείο συμβολής των παραποτάμων του Πηνειού στο ύψος της Μεταμόρφωσης - Φαρκαδώνας. Το δεύτερο είναι το στένωμα της ροής του ποταμού στην Αμυγδαλή πριν από τη Λάρισα (φαίνεται στη φωτογραφία). Το τρίτο είναι μετά τη Λάρισα και μετά τη συμβολή του Τιταρήσιου με τον Πηνειό, στη Ροδιά και το τέταρτο στα Τέμπη. Πρέπει προφανώς να μειώσουμε την εισροή υδάτων από τους παραπόταμους του Πηνειού στο πρώτο σημείο. Πώς; Φράγματα Ενιπέα, Μουζακίου, Πύλης, Νεοχωρήτη. Αυτό θα μειώσει και τη ροή προς το στένωμα της Αμυγδαλής (δεύτερο σημείο) και τη ροή προς τη Λάρισα. Είναι προφανές ότι αυτό θα μειώσει το φορτίο που δέχτηκε η περιοχή και θα μειώσει τις ζημιές που έγιναν στα χωριά. Αυτό που δεν είδαμε στην πλημμύρα του Σεπτεμβρίου ήταν πλημμύρα στο στένωμα της Ροδιάς καθώς δεν είχαμε έντονη βροχόπτωση στον Όλυμπο. Οι μελετητές τόνισαν ότι αν είχαμε έντονη βροχόπτωση και στην περιοχή Ελασσόνας τα πράγματα θα ήταν πολύ δύσκολα για τη Λάρισα καθώς το νερό θα γύριζε προς τα πίσω στο στένωμα της Ροδιάς και η Λάρισα θα ήταν σε μεγάλο κίνδυνο. Για αυτό οι μελετητές προτείνουν να γίνουν τα φράγματα στη περιοχή της Ελασσόνας - Τυρνάβου (Αγιονέρι, Καλούδα και Δελέρια) που θα αποτρέψουν συσσώρευση υδάτων στη Ροδιά που θα μπορούσαν να γυρίσουν προς τη Λάρισα και να χειροτερέψουν την κατάσταση. Το συμπέρασμα είναι ότι αν είχαμε έντονες βροχοπτώσεις και στην περιοχή της Ελασσόνας τότε η κατάσταση στη Λάρισα θα ήταν ιδιαίτερα επικίνδυνη.
Ένα σημαντικό στοιχείο που πρέπει να επισημάνω ότι τα προτεινόμενα φράγματα ανάσχεσης των ροής των πλημμυρικών υδάτων συμπίπτουν με τα φράγματα που προτείνουν τα Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων (ΣΔΥ) για την κάλυψη των υδατικών αναγκών της πεδιάδας αλλά και με τις προτάσεις της HVA για τη προστασία από πλημμύρες και από ξηρασία. Μια σημαντική σύμπτωση που κάνει ευκολότερη τη διεκδίκηση της εκτέλεσης των απαραίτητων έργων από την Κεντρική Κυβέρνηση. Είναι ευκαιρία να πιεστεί η Κυβέρνηση να προκηρύξει άμεσα την επικαιροποίηση των μελετών των τριών φραγμάτων της Δυτικής Θεσσαλίας (ελπίζω ότι το Φράγμα του Ενιπέα θα προχωρήσει με ΣΔΙΤ όπως έχει ανακοινωθεί). Από όσα γνωρίζω για το Φράγμα Δελερίων υπάρχει μελέτη ακόμα από την εποχή Κατσαρού (Νομάρχη Λάρισας) , το Φράγμα Αφιονερίου είναι ημιτελές (θέλει μόνο το φράγμα για να τελειώσει).
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο πίνακας που παρουσίασαν οι μελετητές και σας παραθέτω για την ικανότητα του κάθε φράγματος να ανασχέσει ποσότητες νερού σε περιόδους πλημμυρικών βροχοπτώσεων. Όπως φαίνεται τα προτεινόμενα φράγματα μπορούν να επιτύχουν σημαντική μείωση της αιχμής πλημμύρας με το Μουζάκι να έχει τη μεγαλύτερη στο 50%. Είναι προφανές ότι η ύπαρξη όλων αυτών των φραγμάτων θα μείωναν τις πλμημυρικές ροές που έφτασαν στην πεδιάδα από τον Ιανό ή τον Daniel περιορίζοντας ουσιαστικά τις ζημίες που έγιναν. Η διεκδίκηση της άμεσης επικαιροποίησης των μελετών που υπάρχουν και όπου δεν υπάρχουν την άμεση προκήρυξη των μελετών πρέπει να είναι στις προτεραιότητες των Θεσσαλών ως βάση για τη διεκδίκηση εκτέλεσης των έργων.
Είναι αρκετά τα φράγματα αυτά; Προφανώς όχι. Οι μελετητές προτείνουν και την ανάπτυξη μικρών φραγμάτων και ορεινών διευθετήσεων για την ανάσχεση της ροής των υδάτων στους ορεινούς όγκους της Θεσσαλίας και την κατά το δυνατό συγκράτηση φερτών υλικών (έργα ορεινής υδρονομίας). Επί πλέον χρειάζονται μέτρα απρόσκοπτης ροής των υδάτων των ποταμών οπότε χρειάζεται διάνοιξή τους όπου έχουν γίνει κατασκευές που εμποδίζουν τη ροή. Σημαντικό στοιχείο του όλου έργου η ανάπτυξη συστήματος πολιτικής προστασίας, κάτι που έχει ήδη ξεκινήσει η Περιφέρεια Θεσσαλίας. Η ανάπτυξη μοντέλων παρακολούθησης των πλημμυρικών νερών που αναπτύχθηκαν σε συνεργασία με το ΕΜΠ είναι τα βασικά στοιχεία για τη παρακολούθηση της εξέλιξης των φαινομένων και την έγκαιρη προειδοποίηση των πολιτών για αποφυγή κυρίως ανθρώπινων απωλειών αλλά και απωλειών ζωικού κεφαλαίου όπως είχαμε με τη τελευταία θεομηνία.
Τα ΣΔΚΠ είναι άλλο ένα εργαλείο για τη διεκδίκηση επίλυσης του υδατικού προβλήματος της Θεσσαλίας . Ας το αξιοποιήσουμε μαζί με τα άλλα δύο.