Πιθανά προβλήματα από σύννεφα σκόνης

Σε χωράφια μετά από κατεργασία του εδάφους

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Πριν από έναν περίπου χρόνο (Πρωτομαγιά του 2023) στην Πολιτεία Ιλλινόις (Σικάγο) των ΗΠΑ, στον αυτοκινητόδρομο 55 που συνδέει δύο πολιτείες, έγινε ένα μεγάλο δυστύχημα με εμπλοκή 90 οχημάτων, 8 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Είχα γράψει σχετικό σημείωμα στην «Ελευθερία της Δευτέρας». Να θυμίσω τι είχε συμβεί.

Ένας ξαφνικός αέρας με ταχύτητα λίγο μικρότερη από 90 km/h σήκωσε σκόνη από τα γύρω φρεσκοκαλλιεργημένα χωράφια που ήταν έτοιμα για σπορά και δημιούργησε το σύννεφο σκόνης που ελαχιστοποίησε την ορατότητα των οδηγών και προκάλεσε τις συγκρούσεις των οχημάτων. Από την αρχή, όπως έγραψα και τότε, ετέθη ένα θέμα της ευθύνης των αγροτών για το ατύχημα που έγινε. Όλοι συμφωνούν ότι κύρια αιτία της πρόκλησης του σύννεφου σκόνης ήταν εκτός από τον ισχυρό αέρα και την ξηρασία, οι ακάλυπτες επιφάνειες των χωραφιών που συνέβαλλαν στην απόσπαση τεμαχίων του εδάφους από τον αέρα. Έναν χρόνο αργότερα, γίνεται σε διάφορα επίπεδα μια συζήτηση για το πώς μπορούν να αποφευχθούν παρόμοια δυστυχήματα και να σωθούν ζωές.
Σε ένα άρθρο τους, οι Don Reicosky, Rattan Lal, David Brandt και Randall Reeder, σημαντικές προσωπικότητες του αγροτικού τομέα των ΗΠΑ, που προωθούν τη γεωργία συντηρήσεως, έθεσαν το ερώτημα αν το δυστύχημα αυτό θα μπορούσε να αποφευχθεί. Η απάντησή τους είναι ένα μεγάλο ΝΑΙ. Εάν η αγροτική γη διαχειριζόταν με συνεχή μηδενική κατεργασία και συνεχή κάλυψη (με χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης), τότε δε θα είχαμε ούτε σύννεφο σκόνης, ούτε τραυματισμούς και θανάτους, ούτε ζημιές στα οχήματα, ούτε καθυστερήσεις στην κίνηση των οχημάτων στον αυτοκινητόδρομο. Οι συγγραφείς θεωρούν ότι τέτοια φαινόμενα είναι πιθανό να συμβούν και στο μέλλον σε περιοχές με βροχόπτωση από 100 έως 500 χιλιοστά τον χρόνο. Όση είναι χονδρικά και στην Ανατολική Θεσσαλία με προοπτικές μείωσης με την κλιματική αλλαγή. Σημειώνουν ότι σε πρόσφατη μελέτη στις ΗΠΑ στο διάστημα από το 2007 μέχρι το 2017 σημειώθηκαν 232 θάνατοι από ατυχήματα που προκλήθηκαν από σύννεφα σκόνης. Τα περισσότερα στις νότιες πολιτείες.
Οι συγγραφείς τονίζουν ότι η μηδέν κατεργασία ξεκίνησε από το 1960 και φαίνεται να πετυχαίνει σημαντικό περιορισμό της απώλειας εδάφους από διάβρωση από νερό ή αέρα. Εκτιμάται ότι η απώλεια εδάφους από 1-2,5 τόνους το στρέμμα μπορεί να περιοριστεί όταν συνδυαστεί και με καλλιέργειες συνεχούς εδαφοκάλυψης σε λίγα κιλά εδάφους το στρέμμα, ελαχιστοποιώντας την υποβάθμιση των εδαφών. Σημειώνουν τη σημαντική οικονομική ζημία, καθώς το έδαφος που χάνεται από τη διάβρωση από νερό ή αέρα με τη συμβατική καλλιέργεια περιέχει σημαντικές ποσότητες θρεπτικών στοιχείων και οργανικής ουσίας που προκαλούν οικονομικό κόστος για να αντικατασταθούν, αυξάνοντας το κόστος παραγωγής και μειώνοντας το εισόδημα των αγροτών.
Εξηγούν ότι για τη δημιουργία σύννεφου σκόνης χρειάζονται να συμβάλουν τρεις παράγοντες: ξηρασία, ισχυρός άνεμος και ακάλυπτο έδαφος. Προφανώς οι αγρότες μπορούν να επηρεάσουν μόνο τον τελευταίο παράγοντα εφαρμόζοντας γεωργία συντηρήσεως. Ο συνδυασμός μηδέν κατεργασίας ή ακατεργασίας με συνεχή κάλυψη του εδάφους με καλλιέργειες προσφέρουν: έλεγχο διάβρωσης, αύξηση οργανικής ουσίας των εδαφών, δέσμευση αζώτου στο έδαφος από χρήση ψυχανθών, διήθηση του νερού στο έδαφος, καλύτερη δομή του, αύξηση της βιοποικιλότητας και σταθεροποίηση και αύξηση των αποδόσεων χάρη στη βελτίωση της υγείας του εδάφους.
Σε ένα συνέδριο για την ακατεργασία στις ΗΠΑ σε ένα από τα πάνελ έγινε μια συζήτηση μεταξύ τεσσάρων παλαίμαχων επιστημόνων και αγροτών για τις ωφέλειες από την αλλαγή των καλλιεργητικών πρακτικών. Μέρος της συζήτησης αναφέρθηκε στους πιθανούς κινδύνους. Ο πρώτος (επιστήμονας και καλλιεργητής) ανέφερε ότι είχε ένα χωράφι που εφάρμοζε ακατεργασία. Σε μια περίοδο, μια εταιρεία σποροπαραγωγής, τον υποχρέωσε να οργώσει τα χωράφια του για να αγοράσει τον σπόρο. Αποτέλεσμα με έναν ισχυρό αέρα να σηκωθεί σύννεφο σκόνης που μείωσε ουσιαστικά την ορατότητα. Δήλωσε ότι πιστεύει ότι θα υπάρξει νομοθετική πρωτοβουλία που θα υποχρεώσει τους αγρότες να αλλάξουν καλλιεργητικές πρακτικές. Ο δεύτερος ανέφερε ότι σε μια περιοχή της Πολιτείας Αριζόνα υπάρχουν συχνά φαινόμενα σύννεφων σκόνης με αρκετά δυστυχήματα. Η Πολιτεία για να περιορίσει του κινδύνους ψέκασε το έδαφος με κάποιο υλικό που αποτρέπει την απόσπαση τεμαχίων εδάφους από ισχυρούς ανέμους ξοδεύοντας εκατομμύρια δολάρια. Οι αγρότες με το όργωμα την επόμενη χρονιά κατέστρεψαν το προστατευτικό στρώμα σπαταλώντας τα εκατομμύρια που ξοδεύτηκαν. Ο τρίτος ομιλητής αναφέρθηκε στη νομική ευθύνη των αγροτών για τα ατυχήματα που προκαλούνται από ενέργειές τους. Θεώρησε ότι οι αγρότες πρέπει να ενημερωθούν για τους κινδύνους που δημιουργούν οι καλλιεργητικές πρακτικές τους. Και θεώρησε λογικό ότι αν ενημερωθούν, θα ακολουθήσουν πρακτικές που δεν προκαλούν κινδύνους δυστυχημάτων και κίνδυνο για ανθρώπινες ζωές. Ανέφερε ένα παράδειγμα των προβλημάτων που δημιουργεί η διάβρωση των εδαφών. Ένα αγρόκτημα που ενοικίασε ακολουθούσε παραδοσιακές καλλιεργητικές πρακτικές, με αποτέλεσμα κάθε χειμώνα με τις βροχές το έδαφος από τη διάβρωση να καλύπτει τους δρόμους που έπρεπε να καθαριστούν. Η αλλαγή της κατεργασίας του εδάφους που εφάρμοσε περιόρισε το πρόβλημα και την ανάγκη καθαρισμού των δρόμων, προκαλώντας τις ευχαριστίες των γειτόνων του. Κατέληξε ότι η νομική ευθύνη των αγροτών δεν περιορίζεται μόνο στα σύννεφα σκόνης, αλλά και στην κάλυψη δρόμων με λάσπες. Σε έναν νομό των ΗΠΑ το κόστος καθαρισμού των δρόμων από φερτά υλικά ανέρχεται σε 1 εκατ. δολάρια τον χρόνο. Ετέθη θέμα από αγρότη αν αυτό το κόστος πρέπει να το πληρώνει το κοινωνικό σύνολο ή οι αγρότες που με τις καλλιεργητικές πρακτικές που ακολουθούν το προκαλούν. Ένα δεύτερο ερώτημα που τίθεται είναι αν ασφαλιστικές εταιρείες που πληρώνουν αποζημιώσεις π.χ. για το δυστύχημα στον αυτοκινητόδρομο θα μπορούσαν να ζητήσουν αποζημιώσεις από τους αγρότες που σε ένα σημαντικό ποσοστό συμβάλλουν στη δημιουργία του σύννεφου σκόνης.
Η συζήτηση στις ΗΠΑ καλά κρατεί και είναι σημαντική για να βρεθούν λύσεις σε προβλήματα απώλειας ανθρώπινων ζωών και περιουσιών. Από ό,τι φαίνεται, με την κλιματική αλλαγή, και η χώρα μας μπαίνει σε μια περίοδο που επικίνδυνα φαινόμενα μπορεί να προκαλέσουν δυστυχήματα. Υπάρχει κάποια σχετική συζήτηση στη χώρα μας; Δεν τη διάβασα πουθενά. Αν μας τύχει το στραβό, τότε θα κλαίμε και θα διαμαρτυρόμαστε. Οι πολιτικοί μας θα στενοχωριούνται που «τους έτυχε η στραβή στη βάρδια τους» και όχι γιατί δεν έκαναν τίποτα για να προλάβουν το πρόβλημα.