Το Σχέδιο των Ολλανδών της HVA για τη Θεσσαλία και τη Γεωργία της

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Έξι μήνες μετά τις καταστροφικές πλημμύρες που προκάλεσαν οι Μεσογειακοί Κυκλώνες Danielκαι Elias ακόμα η Θεσσαλία μετρά τις πληγές της.

Πολλές από αυτές δύσκολα να επουλωθούν άμεσα (π.χ. πλημμυρισμένες εκτάσεις στην περιοχή γυρω από το Ταμιευτήρα της Κάρλας, χωράφια με «νεροφαγιές -χαραδρώσεις» βάθους αρκετών μέτρων, αποθέσεις φερτών υλικών μεγάλου πάχους ή αδρανών υλικών-πέτρες κ.λπ.). Για άλλες ακόμα δεν ξέρουμε τι αποτελέσματα θα έχουμε όπως σε περιοχές με δενδρώδεις καλλιέργειες όπου το πλημμυρικό νερό έμεινε για πολλές ημέρες (περισσότερες από 10-15) και δεν ξέρουμε αν τα δένδρα θα επιζήσουν κάτι που θα φανεί την άνοιξη. Ένα χαρακτηριστικό της κατάστασης είναι η έλλειψη κάθε συμβουλής και καθοδήγησης για τους αγρότες για το τι πρέπει να κάνουν. Πώς θα κλείσουν τα αυλάκια – «χαραδρώσεις» που δεν κλείνουν με ένα όργωμα; Τι θα κάνουν με τα δένδρα που θα χαθούν; Θα τα αντικαταστήσουν; Τι ποικιλίες πρέπει να βάλουν; Τις ίδιες ή να κάνουν κάποιες αλλαγές ποικιλιών ή ειδών; Σιγή ιχθύος από τις «αρμόδιες» υπηρεσίες.
Στο σημείο αυτό ήρθε και το ΓΕΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ (ΔΙΑΤΑΞΗΣ) ή σε καλά Ελληνικά MASTER PLAN ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗΣ ΥΔΑΤΩΝ ΓΙΑ ΤΟ ΥΔΑΤΙΚΟ της ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ που εκπόνησε η HVA μια Ολλανδική εταιρεία με τεράστια εμπειρία σε θέματα προστασίας από πλημμύρες και γεωργική ανάπτυξη. Το σχέδιο παρουσιάστηκε στον Πρωθυπουργό και τους αρμόδιους υπουργούς, τους φορείς των αγροτών και στην Περιφέρεια Θεσσαλίας (στον Περιφερειάρχη και στην Επιστημονική Επιτροπή που συνέστησε κυρίως από προσωπικό του Π.Θ. και από άλλα Πανεπιστήμια της χώρας). Δυστυχώς το κείμενο εκτός από μια εκτεταμένη περίληψη είναι στα Αγγλικά. Ελπίζω σύντομα να υπάρξει μετάφραση στα Ελληνικά γιατί αξίζει τον κόπο να διαβαστεί από πολλούς στη Θεσσαλία.
Το Σχέδιο χωρίζεται σε έξι κεφάλαια -τόμους:
1. Υποδομές για προστασία (ασφάλεια) από πλημμύρες
2. Οργάνωση της διαχείρισης νερού
3. Συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης και διαχείρισης κρίσεων
4. Γεωργία και Κτηνοτροφία
5. Κοινωνική οργάνωση
6. Προτάσεις και χρονοδιάγραμμα εφαρμογής
Παραρτήματα με στοιχεία για τις προτεινόμενες δράσεις και το κόστος τους.
Πρέπει αρχικά να τονίσω ότι είναι ένα σχέδιο και όχι μελέτη σε βάθος των προβλημάτων. Κάθε πρόταση πρέπει να μελετηθεί με λεπτομέρεια για να σχεδιαστούν οι δράσεις και να εφαρμοστούν. Δίνει όμως μια γενική εικόνα του τι χρειαζόμαστε να κάνουμε τα επόμενα λίγα χρόνια. Το πρώτο στοιχείο που αναδεικνύει είναι ότι οι πλημμύρες και η ξηρασία είναι οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος. Είναι κρίσιμο να αναδειχτεί αυτό γιατί με τις έντονες πλημμύρες των τριών τελευταίων ετών η τάση θα ήταν να ασχοληθούμε κυρίως με την αποτροπή των πλημμυρών. Η ΑΣΦΑΛΕΙΑ όμως του πληθυσμού που θα τον κρατήσει στη Θεσσαλία πρέπει να δει τις δύο πλευρές που σωστά επισημαίνουν.
Δεν είμαι σε θέση να κρίνω όσα έργα προτείνονται για τη θωράκιση της Θεσσαλίας. Μπορώ να κάνω όμως κάποια γενικά σχόλια. Στο Σχέδιο αναδεικνύεται αυτό που έχει ειπωθεί από πολλούς ειδικούς ότι χρειαζόμαστε ανάσχεση των ροών των υδάτων στα γύρω ορεινά της Θεσσαλίας με δημιουργία μικρών και μεσαίων φραγμάτων και ταμιευτήρων νερού (από 100 έως 250) σε συνδυασμό με διατήρηση ανοιχτών και καθαρών των ρεμάτων και των ποταμών, τη δημιουργία κοίτης παράκαμψης της πόλης των Τρικάλων στο Ληθαίο, συμπληρωματικά αναχώματα καθώς και περιοχές πλημμύρας που θα διοχετεύονται τα νερά σε ιδιαίτερα ακραίες θεομηνίες, μετεγκαταστάσεις οικισμών, στάβλων και βιομηχανιών κλπ. Για όλα τα έργα υπάρχει χρονικός στόχος εκτέλεσης: άμεσα (0-2 χρόνια), ενδιάμεσα (2-5 χρόνια) και μεσοπρόθεσμα (5-20 χρόνια).
Το ενδιαφέρον από πλευράς κάλυψης των υδατικών αναγκών της γεωργίας είναι ότι οι προτεινόμενοι ταμιευτήρες στα ορεινά θα αποτελέσουν ταυτόχρονα αποθήκες νερού για κάλυψη του ελλείμματος νερού για κάλυψη των αναγκών ύδρευσης, της βιομηχανίας και την άρδευση των χωραφιών. Στα κεφάλαια 2 και 3 συζητείται τόσο το θέμα της οργάνωσης της διαχείρισης του νερού, αλλά και της ανάπτυξης ενός συστήματος έγκαιρης προειδοποίησης που θα εξασφαλίσει τη προστασία των πολιτών σε ανάλογες θεομηνίες που φαίνεται ότι θα έχουμε μάλλον σχετικά συχνά ως αποτέλεσμα της κλιματική αλλαγής. Ένα τμήμα που έχει ενδιαφέρον είναι η περιγραφή των αρμοδιοτήτων σήμερα για την αντιμετώπιση πλημμυρικών φαινομένων. Χάθηκα προσπαθώντας να το διαβάσω και να το καταλάβω. Είναι η εξήγηση των αποτελεσμάτων που είχαμε με το Daniel εκτός από την ένταση του φαινομένου.
Ας δούμε όμως τι προτείνουν οι μελετητές για το πρωτογενή τομέα της Θεσσαλίας. Πρώτα αναδεικνύουν το έλλειμμα νερού που έχει σήμερα η Θεσσαλία. Το εκτιμούν σε 500.000.000 κ.μ. νερού. Υπενθυμίζω ότι τα Σχέδια Διαχείρισης Υδάτων που είναι προς υπογραφή από τον υπουργό το εκτιμούν σε 460.000.000 κ.μ. λαμβάνοντας υπόψη μια μείωση κατανάλωσης κατά 20% (από 550 κ.μ. το στρέμμα σε 460). Σημειώνω ότι από το 2014 που τα ΣΔΥ πρότειναν την εξοικονόμηση νερού δεν έχει γίνει καμία προσπάθεια μέχρι σήμερα. Αυτό που θεωρώ σημαντικό και πρέπει να το αναδείξουμε και εμείς είναι η καταστροφική υπεράντληση υπογείων υδάτων, πέραν των ορίων της βιώσιμης διαχείρισης (εδώ και πολλά χρόνια), που κατεβάζει κάθε χρόνο τη στάθμη τους με προφανή κίνδυνο την είσοδο θαλασσινού νερού. Αυτό δημιουργεί κίνδυνο καταστροφής των χωραφιών (της Ανατολικής Θεσσαλίας και του Αλμυρού) που θα ποτιστούν με ακατάλληλο νερό και θα χάσουν τη παραγωγικότητά τους προκαλώντας ερημοποίηση της Θεσσαλίας.
Το προτείνει το Σχέδιο; Κάλυψη μέρους του ελλείμματος με ταμίευση νερού σε ορεινούς ταμιευτήρες αλλά και δυνητικά, με επέκταση του ταμιευτήρα της περιοχής της παλιάς λίμνης Κάρλας (από 37.500 στρέμματα σήμερα σε 60.000, όσο περίπου ήταν και το αρχικό σχέδιο) με δυνατότητα να ποτιστούν άλλα 150.000 στρέμματα. Όλα αυτά θα αποθηκεύουν νερό που σήμερα καταλήγει τον χειμώνα μέσω του Πηνειού στο Αιγαίο. Οι ορεινοί ταμιευτήρες θα περιορίσουν και τη ροή υδάτων από τον Πηνειό σε περιόδους εντόνων καιρικών φαινομένων περιορίζοντας την πίεση στις υποδομές. Προτείνουν επίσης την περάτωση της κατασκευής του ημιτελούς Φράγματος της Συκιάς και της Σήραγγας μεταφοράς του νερού προς τη Θεσσαλία με την κάλυψη 300.000.000 κ.μ. νερού από το έλλειμμα. Με τον τρόπο αυτό θα αναστραφεί η εξάντληση των υπογείων υδροφορέων και θα αποκατασταθούν σταδιακά, ενώ οι αγρότες θα έχουν φθηνό και καθαρό επιφανειακό νερό να ποτίσουν τα χωράφια τους και να εξασφαλίσουν την υψηλή παραγωγικότητά τους.
Είναι προφανές ότι οι προτάσεις του Σχεδίου πρέπει να μας βρουν σύμφωνους και σύσσωμοι οι Θεσσαλοί να τα διεκδικήσουμε άμεσα από τη σημερινή Κυβέρνηση αλλά και συνολικά από το πολιτικό σύστημα της χώρας, μια και τα έργα δεν τελειώνουν με μια κυβέρνηση. Είναι μια καλή ευκαιρία τώρα που τόσο το ΣΔΥ όσο και το Σχέδιο της HVA συμφωνούν σε μεγάλο ποσοστό να απαιτήσουμε την υλοποίηση των σχεδίων που υπάρχουν ήδη από το 2014 και το πολιτικό σύστημα της χώρας αρνείται να ανταποκριθεί. Το να διαφωνούμε σε λεπτομέρειες και να τις σηκώνουμε σημαία μάλλον δεν βοηθά στο στόχο επίλυσης του προβλήματος ισορροπίας της διαχείρισης των υδάτων της Θεσσαλίας, αλλά και της διατήρησης μιας γεωργίας υψηλής παραγωγικότητας.