Η υγεία του εδάφους και πώς θα την πετύχουμε

Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, μέλος της Ε.Δ.Υ.ΘΕ.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η μακροχρόνια καλλιέργεια των εδαφών με συμβατικές μεθόδους όπως το συνεχές όργωμα, διατήρηση της επιφάνειας του εδάφους χωρίς κάλυψη, καύση ή αφαίρεση των υπολειμμάτων της προηγούμενης καλλιέργειας, τη μονοκαλλιέργεια των πιο επιδοτούμενων καλλιεργειών (βαμβάκι, σκληρό σιτάρι) σε συνδυασμό με τη διάβρωση των επικλινών εδαφών οδήγησε σε εδάφη με χαμηλή οργανική ουσία και βιοποικιλότητα αλλά και προβλήματα με ζιζάνια που ήδη άρχισαν να δημιουργούν τμήματα ανθεκτικά σε ζιζανιοκτόνα.

Η χρήση χημικών (λιπάσματα, φυτοπροστατευτικά προϊόντα) αλλά και οι επιδοτήσεις καλύπτουν το πρόβλημα με συνεχή αύξηση του κόστους παραγωγής. Που αρχίζει ήδη να γίνεται δύσκολο να καλυφθεί από την αξία της παραγωγής.
Η οργανική ουσία και οι οργανισμοί του εδάφους είναι κρίσιμα στοιχεία για τη γονιμότητα και για την υγεία του που αποτελούν τη βάση μιας βιώσιμης γεωργίας. Η διατήρηση και η βελτίωση της υγείας του εδάφους πρέπει να είναι το πρώτο μας μέλημα.
Τι είναι η υγεία του εδάφους; Το Ινστιτούτο Υγείας Εδάφους των ΗΠΑ την ορίζει ως: τη συνεχή ικανότητα του εδάφους να λειτουργεί ως ζωτικό ζωντανό οικοσύστημα που συντηρεί τα φυτά, τα ζώα και τους ανθρώπους. Το υγιές έδαφος μας προσφέρει καθαρό αέρα και νερό, καλλιέργειες και δάση, παραγωγικούς βοσκότοπους, ποικιλόμορφη άγρια ζωή και όμορφα τοπία. Το έδαφος σύμφωνα με το Ινστιτούτο τα κάνει όλα αυτά εκτελώντας πέντε βασικές λειτουργίες:
Ρύθμιση κινήσεων νερού. Το έδαφος βοηθά στον έλεγχο των ροών από τη βροχή, το λιώσιμο του χιονιού και το νερό άρδευσης. Το νερό ρέει πάνω ή μέσα από το έδαφος.
Διατήρηση της δραστηριότητας φυτών και ζώων. Η ποικιλομορφία και η παραγωγικότητα των έμβιων όντων εξαρτάται από το έδαφος.
Φιλτράρισμα και αποθήκευση πιθανών ρύπων. Τα ανόργανα συστατικά και οι μικροοργανισμοί αλλά και ανώτεροι οργανισμοί στο έδαφος είναι υπεύθυνα για το φιλτράρισμα, τη ρύθμιση, την αποδόμηση, την ακινητοποίηση και την αποτοξίνωση οργανικών και ανόργανων υλικών, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανικών αποβλήτων και υποπροϊόντων διαβίωσης ανθρώπων και ζώων, καθώς και των ατμοσφαιρικών αποθέσεων.
Ανακυκλώνοντας θρεπτικά συστατικά. Ο άνθρακας, το άζωτο, ο φώσφορος και πολλά άλλα θρεπτικά συστατικά αποθηκεύονται, μετασχηματίζονται και ανακυκλώνονται στο έδαφος.
Παροχή φυσικής σταθερότητας και υποστήριξης. Η δομή του εδάφους παρέχει ένα μέσο για να αναπτυχθούν οι ρίζες των φυτών. Τα εδάφη παρέχουν επίσης υποστήριξη για ανθρώπινες δομές ακόμα και προστασία για αρχαιολογικούς θησαυρούς.
Είναι προφανές ότι το έδαφος παίζει ένα ευρύτερο ρόλο στη ζωή πάνω στον Πλανήτη αλλά για τη γεωργία ειδικότερα είναι η βάση στην οποία αναπτύσσονται τα φυτά και εκτρέφονται τα ζώα μας.
Καθώς οι απαιτήσεις του παγκόσμιου πληθυσμού και της παραγωγής τροφίμων αυξάνονται, η κλιματική αλλαγή δημιουργεί νέες καιρικές συνθήκες, η διατήρηση ενός εδάφους υγιούς και παραγωγικού είναι υψίστης σημασίας. Οι αγρότες χρησιμοποιώντας αρχές και συστήματα υγείας του εδάφους αυξάνουν την οργανική ύλη του εδάφους τους και βελτιώνουν τη μικροβιακή δραστηριότητα. Ως αποτέλεσμα, δεσμεύουν περισσότερο άνθρακα, αυξάνουν τη διείσδυση του νερού, βελτιώνουν την άγρια ζωή και τον βιότοπο των επικονιαστών - όλα αυτά συγκομίζοντας καλύτερα κέρδη και συχνά καλύτερες αποδόσεις.
Ο συνασπισμός για την υγεία του εδάφους της Νότιας Ντακότα των ΗΠΑ προτείνει τα ακόλουθα πέντε στοιχεία που οδηγούν σε βελτίωση της υγείας του εδάφους:
Διατήρηση της επιφάνειας καλυμμένης με φυτικά υπολείμματα ή καλλιέργεια φυτοκάλυψης. Πρώτο μέλημα για ένα υγειές έδαφος είναι ο περιορισμός της απώλειάς του από διάβρωση.
Ελαχιστοποίηση της διατάραξης του εδάφους κάτι που βοηθά στην αύξηση των μικροοργανισμών και της οργανικής ουσίας του εδάφους που βελτιώνει τη δημιουργία σταθερών συσσωματωμάτων και καλύτερη δομή του εδάφους. Οι μικροοργανισμοί παράγουν ουσίες συγκολλητικές των σωματιδίων του εδάφους και συμβάλλουν στη σταθερότητά τους.
Διατήρηση ριζών που να λειτουργούν όλο τον χρόνο. Αυτό εξασφαλίζει τη συνεχή ανάπτυξη των μικροοργανισμών του εδάφους που ανταλλάσσουν ουσίες με τις ρίζες των φυτών κάτι που από τη μια πλευρά βοηθά στην απορρόφηση στοιχείων από τις ρίζες και από την άλλη διατηρεί και αυξάνει του μοκροοργανισμούς. Η χρήση καλλιεργειών φυτοκάλυψης ανάμεσα στις κύριες καλλιέργειες αυξάνει τη βιιοποικιλότητα των οργανισμών του εδάφους με ταυτόχρονη αύξηση της οργανικής ουσίας αλλά και αζώτου όταν χρησιμοποιούνται ψυχανθή.
Χρήση αμειψισπορών με τουλάχιστον τρεις διαφορετικές καλλιέργειες βελτιώνουν την αξιοποίηση των θρεπτικών στοιχείων του εδάφους, βελτιώνουν τη διηθητικότητα του νερού και μειώνουν τα παράσιτα και τα ζιζάνια των καλλιεργειών μας. Για τις συνθήκες της Βόρειας Ντακότα, προτείνεται επίσης η βόσκηση των καλλιεργειών φυτοκάλυψης τόσο για να παραχθούν επί πλέον ζωοτροφές αλλά και γιατί τα περιττώματα των ζώων συμβάλλουν στην αύξηση της βιοποικιλότητας των μικροοργανισμών του εδάφους. Για τις δικές μας συνθήκες ίσως η προσθήκη κοπριάς ή υπολειμμάτων μεθανικής ζύμωσης θα βοηθούσε προς αυτή τη κατεύθυνση. Ευτυχώς μια τροποποίηση του Ελληνικού Σχεδίου της ΚΑΠ αποδέχεται το υπόλειμμα της μεθανικής ζύμωσης ως κομπόστα και επιδοτείται η χρήση της που πιστεύω θα βοηθήσει στη βελτίωση της υγείας των εδαφών αλλά και θα ενισχύσει την ανακύκλωση θρεπτικών στοιχείων.
Συνοψίζοντας, οι ωφέλειες από τη βελτίωση της υγείας του εδάφους είναι;
1. Αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους και βελτίωση του κύκλου του αζώτου
κάτι που μειώνει το κόστος παραγωγής και αυξάνει τις αποδόσεις.
2. Βελτιώνει τη σταθερότητα των συσσωματωμάτων που μειώνει την απώλεια εδάφους από διάβρωση αλλά και προβλήματα συμπίεσης.
3. Βελτιώνει τη διηθητικότητα και την υδατοχωρητικότητα του εδάφους πλεονεκτήματα είτε για μείωση των επιπτώσεων από έντονες βροχοπτώσεις είτε για μεγαλύτερη αντοχή σε περιόδους ξηρασίας.
4. Βελτιώνει τις συνθήκες για διατήρηση της βιοποικιλότητας πάνω και μέσα στο έδαφος.
5.Τα υγιή εδάφη φιλτράρουν και καθαρίζουν το νερό που καταλήγει στους υπόγειους υδροφορείς.
Η επίλυση του προβλήματος διαχείρισης του νερού και η προστασία της υγείας των εδαφών πρέπει να αποτελέσει τη βάση ανάπτυξης μιας παραγωγικής αλλά και ανθεκτικής στη κλιματική κρίση Γεωργίας όπως θα αναφερθώ στα επόμενα σημειώματα.