και την επάνοδο σε μια καλή παραγωγική κατάσταση. Ο άνθρωπος πρέπει να διδάσκεται από τα παθήματά του. Και εμείς πρέπει να καταλάβουμε ότι όσα πάθαμε από τον «Ιανό» μπορεί να ξανασυμβούν στα ίδια ή σε άλλα μέρη της Θεσσαλίας ή της χώρας. Επομένως πρέπει σήμερα να δούμε αν και πώς μπορούμε να θωρακίσουμε τα εδάφη μας ώστε σε κάποια μελλοντική αντίστοιχη θεομηνία να έχουμε τα ελάχιστα δυνατά προβλήματα και καταστροφές.
Έχω γράψει πολλές φορές για το πώς μπορούμε να προστατεύσουμε το έδαφος από τη διάβρωση. Θα κάνω μια συνοπτική επανάληψη. Το πρώτο στοιχείο είναι η διατήρηση της επιφάνειας του εδάφους καλυμμένης με φυτική κάλυψη. Είτε σε μορφή φυτικών υπολειμμάτων που δεν τα αφαιρούμε ούτε τα καίμε, είτε σε μορφή μιας ενδιάμεσης (μεταξύ των κύριων καλλιεργειών) καλλιέργειας φυτοκάλυψης.
Στόχος να αποφύγουμε το χτύπημα των σταγόνων της βροχής σε γυμνό έδαφος. Οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης προσφέρουν και άλλες υπηρεσίες όπως αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους είτε από τις ρίζες όταν συγκομίζουμε το υπέργειο τμήμα είτε και με το υπέργειο τμήμα όταν κάνουμε χλωρή λίπανση. Όταν χρησιμοποιούμε ψυχανθές προσθέτουμε άζωτο στο έδαφος που μειώνει την ανάγκη προσθήκης υψηλού κόστους αζωτούχων λιπασμάτων.
Η χρήση καλλιεργειών με βαθιά ρίζα συμβάλλει στη χαλάρωση του εδάφους σε βάθος, ενώ επαναφέρει κάποια από τα στοιχεία που εκπλύθηκαν σε μεγάλο βάθος. Για να διατηρηθεί η επιφάνεια του εδάφους καλυμμένη πρέπει να αποφύγουμε το όργωμα που αναστρέφει το έδαφος, καλύπτει στη φυτομάζα και αφήνει την επιφάνεια του εδάφους γυμνή.
Το δεύτερο στοιχείο είναι η αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους που αυξάνει τη σταθερότητα των συσσωματωμάτων και επομένως την αντίσταση στη διάσπασή τους. Όπως είναι κατανοητό η αύξηση επιτυγχάνεται με αύξηση των ποσοτήτων οργανικού υλικού που προσθέτουμε στο έδαφος και τη μείωση της αποδόμησης με μείωση της διατάραξης του εδάφους.
Τρίτο στοιχείο είναι η καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς (κάθετα προς την κλίση). Αυτό μειώνει την απορροή του νερού. Όταν οι σειρές είναι κατά την κλίση το νερό κυλά ανάμεσα στις σειρές χωρίς εμπόδιο. Όταν οι σειρές είναι κάθετα τότε δημιουργούν μια αντίσταση στη ροή που δίνει περισσότερο χρόνο στο νερό να διηθηθεί (να διεισδύσει) στο έδαφος. Είναι εύκολο αυτό; Σε μικρές κλίσεις ναι. Σε μεγάλες όχι.
Στην Ελβετία είδα καλλιέργειες σιτηρών σε εδάφη με κλίση 25% κατά τις ισοϋψείς. Βέβαια το τρακτέρ και η σπαρτική είχαν διπλούς τροχούς για να μην ανατρέπονται και χρειάζονται ιδιαίτερα προσεκτικό και έμπειρο χειριστή. Η συγκομιδή των χειμερινών σιτηρών μπορούσε να γίνει κάθετα στις γραμμές χωρίς πρόβλημα κάτι που δεν μπορεί να γίνει σε βαμβάκι ή καλαμπόκι. Είναι ένα θέμα που θέλει μεγάλη συζήτηση. Θυμάμαι όταν πριν 30 χρόνια πηγαίναμε στην Κερασιά (πάνω από τη λίμνη Πλαστήρα) για ένα πρόγραμμα μελέτης παραδοσιακής γεωργίας συναντήσαμε έναν αγρότη να οργώνει με άλογο. Όργωνε κατά τις ισοϋψείς καθώς το ζώο δεν μπορούσε να επιτύχει την έλξη αναβαίνοντας την κλίση. Κάτι που τα νέα τρακτέρ μπορούν να κάνουν χωρίς πρόβλημα με τις τεράστιες μηχανές που έχουν. Συμβολή της εκμηχάνισης στη διάβρωση των εδαφών. Το τέταρτο στοιχείο είναι η δημιουργία ζωνών ανάσχεσης της ροής του νερού. Όταν έχουμε κλίσεις με μεγάλο μήκος μπορούμε ανά διαστήματα να αφήνουμε ζώνες με φυσική βλάστηση, θάμνους κλπ . Στόχος εκεί να καθυστερεί η ροή του νερού με μια αυξημένη διήθηση που να περιορίζει την ορμή του νερού και την ταχύτητά του. Έτσι μειώνεται η μεγάλη ροή που αποσπά μεγάλες ποσότητες εδάφους.
Ένα ερώτημα που μπορεί να τεθεί είναι αν όλα αυτά λειτουργούν. Η απάντηση είναι σαφώς ναι. Σε πειράματα που κάναμε για ένα διδακτορικό (στην Αβερώφειο Γεωργική Σχολή) αλλά και αργότερα σε ένα ερευνητικό πρόγραμμα (στο αγρόκτημα του τότε ΤΕΙ) αποδείξαμε ότι σε εδάφη με κλίση 5% η χρήση συνεχούς φυτοκάλυψης με καλλιέργειες, η καλλιέργεια κατά τις ισοϋψείς και η ακατεργασία ή μειωμένη κατεργασία περιόρισαν την απώλεια τους εδάφους σε κάτω από 1 χιλιοστό το έτος. Ουσιαστικά έκανε την απώλεια αμελητέα. Επομένως τα συστήματα που προτείνω λειτουργούν στη χώρα μας και μπορούν να βοηθήσουν στην ελαχιστοποίηση των ζημιών σε τυχόν μελλοντικά παρόμοια καιρικά φαινόμενα.
Με την ευκαιρία θυμήθηκα ότι το διδακτορικό έκανε μια πολύ καλή φοιτήτρια Γεωπονίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας. Υποθέτω ότι διδακτορικά στη διάβρωση στην Ελλάδα θα είναι πολύ λίγα και ακόμα λιγότεροι οι σχετικοί γεωπόνοι που υπηρετούν στο δημόσιο.
Η κυρία αυτή σήμερα υπηρετεί στη δημόσια διοίκηση στη Λάρισα. Θα πίστευε κανείς ότι η εμπειρία της στο θέμα θα είχε χρησιμοποιηθεί. Λάθος. Ασχολείται με τη διανομή καρτελών σποροπαραγωγής. Μια ακόμα παθογένεια της δημόσιας διοίκησης είναι η άρνηση εκμετάλλευσης των γνώσεων και των δεξιοτήτων του προσωπικού. Είναι και αυτός ένας λόγος που η δημόσια διοίκηση δεν λειτουργεί αποδοτικά. Διότι αν η δημόσια διοίκηση αξιοποιούσε τα πραγματικά προσόντα των υπαλλήλων της θα έπρεπε να τοποθετεί τους ικανούς πάνω από τους λιγότερο ικανούς. Το πελατειακό κομματικό σύστημα όμως άλλα πρεσβεύει. Για αυτό πάμε από το κακό στο χειρότερο.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος, γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
