Ο όρος έμεινε όταν στην αρχή της καριέρας μου στο ΤΕΙ Λάρισας έστειλα ένα κείμενο για να παρουσιάσω το θέμα. Είχα δώσει το όνομα της μηδέν κατεργασίας από το Αγγλικό zerotillage, αλλά ο συντάκτης το μετέτρεψε και έτσι έμεινε και το χρησιμοποίησα. Οι άλλοι όροι που αναφέρω απεικονίζουν καλύτερα την πρακτική αυτή. Τι κάνουμε με το σύστημα αυτό; Δεν διαταράσσουμε καθόλου το έδαφος. Απλώς ανοίγουμε ένα μικρό αυλάκι για να τοποθετήσουμε μέσα τον σπόρο και να τον καλύψουμε για να φυτρώσει. Το έδαφος παραμένει αδιατάρακτο και επομένως όπως έχει συμπιεστεί από τις κινήσεις των μηχανημάτων την προηγούμενη χρονιά. Είναι προφανές ότι στην επιφάνεια του εδάφους παραμένουν τα φυτικά υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας που το προστατεύουν από τη διάβρωση, ενώ προσθέτουν οργανική ουσία. Η προσθήκη αυτή σε συνδυασμό με την ελαχιστοποίηση της αποδόμησής της από τους μικροοργανισμούς καθώς το έδαφος που δεν διαταράσσεται ελαχιστοποιεί τον αερισμό και τη δράση τους καθώς είναι αερόβιοι (χρειάζονται παρουσία οξυγόνου). Ο συνδυασμός αυτός οδηγεί σε σημαντική αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Παράλληλα μειώνουν την απώλεια νερού από εξάτμιση, ενώ μειώνουν τη θερμοκρασία τόσο νωρίς την άνοιξη που δεν είναι επιθυμητή αλλά και το καλοκαίρι που είναι επιθυμητή. Το κτύπημα των σταγόνων της βροχής στα φυτικά υπολείμματα απορροφά την ορμή τους και μειώνει την ταχύτητα πρόσκρουσης που περιορίζει τη διάσπαση των συσσωματωμάτων, μειώνει την πλήρωση των πόρων και διατηρεί υψηλή διηθητικότητα του νερού. Επομένως το νερό διεισδύει στο έδαφος όπου αποθηκεύεται και δεν απορρέει. Η ακατεργασία μειώνει δραστικά την κατανάλωση ενέργειας για την εγκατάσταση της φυτείας, μειώνει στο ελάχιστο τον εξοπλισμό της γεωργικής εκμετάλλευσης και δεν δημιουργεί ανάγκη ύπαρξης τεράστιων τρακτέρ που εκτός από την κατανάλωση καυσίμου και το υψηλό κόστος απόσβεσης και συντήρησης, με το βάρος τους συμπιέζουν το έδαφος κάτι που προκαλεί προβλήματα στις καλλιέργειες και μειώνει τις αποδόσεις. Η εργασία της εγκατάστασης της φυτείας γίνεται πολύ γρήγορα μειώνοντας τις ανάγκες ανθρώπινης εργασίας. Ένα σημαντικό πλεονέκτημα είναι ότι η σπορά των χειμερινών καλλιεργειών μπορεί να γίνει σε ξηρό έδαφος πρώιμα και ο σπόρος να φυτρώσει όταν βρέξει, κάτι που βοηθά να έχουμε καλό φύτρωμα νωρίς το φθινόπωρο ώστε τα φυτά να μην κινδυνεύουν από παγωνιές. Τέλος η δυνατότητα να κάνουμε την εργασία σε ξηρό έδαφος περιορίζει τη συμπίεση του εδάφους που μπορεί να είναι σημαντική όταν κάνουμε τις διάφορες εργασίες σε υγρό έδαφος.
Ένα πρώτο στοιχείο που πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας όταν θέλουμε να εφαρμόσουμε την ακατεργασία, είναι να έχουμε τα φυτικά υπολείμματα διάσπαρτα σε όλη την επιφάνεια του χωραφιού και όχι σε σωρούς που θα είναι δύσκολο να παρακάμψουμε για τη δημιουργία του αυλακιού σποράς. Προφανώς στις θεριζοαλωνιστικές θα πρέπει να έχουμε στο πίσω μέρος της μηχανής έναν καταστροφέα -διασκορπιστή/διανεμητή της φυτομάζας. Σε άλλες καλλιέργειες όπως το βαμβάκι, ένας στελεχοκόπτης ή καταστροφέας μπορεί να τεμαχίσει τα στελέχη και να τα διασκορπίσει σε όλη την επιφάνεια του χωραφιού. Μπορούμε επίσης να τα αφήσουμε όπως είναι και να σπείρουμε. Για να ανοίξουμε το αυλάκι θα πρέπει είτε να απομακρύνουμε τα φυτικά υπολείμματα από τη γραμμή που θα γίνει το αυλάκι είτε θα πρέπει να τα κόψουμε για να ανοίξει το αυλάκι σε καθαρό έδαφος. Αυτό κάνουν οι ειδικές σπαρτικές για ακατεργασία. Οι μηχανές αυτές πρέπει έχουν μια σειρά από χαρακτηριστικά:
1. Μεγάλο βάρος για να πιέζουν τα εργαλεία που ανοίγουν το αυλάκι και να διεισδύουν στο συμπιεσμένο έδαφος (δεν έχει υποστεί άλλη κατεργασία) σκίζοντας και τα φυτικά υπολείμματα που βρίσκονται στην επιφάνεια.
2. Έχουν κάποιο εργαλείο που απομακρύνει τα φυτικά υπολείμματα από τη γραμμή σποράς ή να μπορούν να κόβουν τα φυτικά υπολείμματα για να φτάνουν τα εργαλεία που ανοίγουν την αυλακιά στο γυμνό έδαφος.
3. Τα εργαλεία διάνοιξης της αυλακιάς είναι συνήθως με δίσκους. ΟΙ δύο δίσκοι είναι ένα συνηθισμένο εργαλείο για αυτές τις σπαρτικές.
4. Το κλείσιμο της αυλακιάς και το σκέπασμα του σπόρου γίνεται συνήθως με τροχούς που πιέζουν τα τοιχώματα της αυλακιάς του καταρρέουν και σκεπάζουν τον σπόρο. Οι τροχοί μπορεί να είναι δύο με κλίση ή ένας και ταυτόχρονα ρυθμίζουν το βάθος σποράς καθώς περιορίζουν τη διείσδυση στο έδαφος.
5. Κάποια εργαλεία σε μορφή οδοντωτής σβάρνας βοηθούν στην κάλυψη του σπόρου αλλά δημιουργούν και προβλήματα όταν τα φυτικά υπολείμματα είναι πολλά.
6. Διάφοροι κατασκευαστές προσθέτουν εργαλεία που συμβάλλουν στην καλύτερη λειτουργία της σπαρτικής όπως αστεροειδείς τροχούς που απομακρύνουν τα υπολείμματα από τη σειρά σποράς ή ανακατεύουν τα υπολείμματα με το έδαφος. Άλλοι έχουν ελάσματα που προσανατολίζουν τα φυτικά υπολείμματα παράλληλα με τη σειρά σποράς για να μη χρειάζεται να κοπούν.
Θα συνεχίσουμε στο επόμενο.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
