Η εικόνα 1 είναι ένα διάγραμμα από τη μελέτη του ΦΑΟ (Οργανισμός Τροφίμων του ΟΗΕ) για την αλληλεπίδραση της παραγωγής τροφίμων και της κλιματικής αλλαγής. Στο οριζόντιιο άξονα φαίνεται η συχνότητα των ακραίων καιρικών και στο κατακόρυφο η παραγωγή τροφίμων. Όπως βλέπουμε η αύξηση των ακραίων καιρικών φαινομένων μειώνει την παραγωγή. Οι ανάγκες του Παγκόσμιου πληθυσμού σε τρόφιμα φαίνεται στη δεύτερη καμπύλη και η κλιματική αλλαγή που οφείλεται στη γεωργία στην Τρίτη. Είναι προφανές ότι σήμερα έχουμε πολλά περιθώρια να αυξήσουμε την παραγωγή τροφίμων κάτι που δεν θα μπορούμε το 2050 (κόκκινη βούλα που είναι στα όρια της καμπύλης της δυνατότητας παραγωγής τροφίμων) αν δεν πάρουμε μέτρα περιορισμού της κλιματικής αλλαγής. Το διάγραμμα μας δίνει και τις δυνατότητες που έχουμε: α) μείωση του πληθυσμού του Πλανήτη, β)μείωση της κατανάλωσης τροφίμων και πρώτων υλών και γ) λήψη μέτρων για περιορισμό των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου για άμβλυνση των περιπτώσεων του φαινομένου του θερμοκηπίου.
Όπως έγραψα σε προηγούμενο σημείωμα η γεωργία εκπέμπει σημαντικές ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου στη ατμόσφαιρα. Τα αέρια αυτά εκτός από το διοξείδιο του άνθρακα (από τα μηχανήματα και τη κατανάλωση ορυκτών καυσίμων) είναι το μεθάνιο (κυρίως από τα στομάχια των μηρυκαστικών) και τα οξείδια του αζώτου (από τα λιπάσματα και από τις εξατμίσεις των μηχανών των τρακτέρ). Στην Εικόνα 2 φαίνεται η συμμετοχή τομέων της οικονομίας στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Η γεωργία συμβάλλει με 13,5% και τα δάση με 17,4%. Επομένως υπάρχουν πολλά περιθώρια για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι η γεωργία και τα δάση ταυτόχρονα δεσμεύουν αέρια του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα μέσω της φωτοσύνθεσης που τα αποθηκεύουν στη παραγόμενη βιομάζα (υπέργεια και υπόγεια) καθώς και σε μορφή οργανικής ουσίας στο έδαφος. Συμπερασματικά η γεωργία μπορεί να συμβάλλει στην αποτροπή ή τουλάχιστον στη μείωση του φαινομένου του θερμοκηπίου και μειώνοντας τις εκπομπές αλλά και αυξάνοντας την αποθήκευση στο έδαφος με κατάλληλη διαχείριση των αγροκτημάτων. Στην Εικόνα 3 φαίνεται ο κύκλος των αερίων του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.
Ας δούμε πώς μπορούν να γίνουν αυτά και πως μπορεί να τα εκμεταλλευτεί ο αγρότης αποσπώντας δικαιολογημένα επιδοτήσεις και διαφημίζοντας τα προϊόντα του ως φιλικά προς το περιβάλλον και ότι συμβάλλουν στη σωτηρία του Πλανήτη. Μην ξεχνάτε ότι πολλές βιομηχανίες τροφίμων κάνουν τεράστιες προσπάθειες να πείσουν τους καταναλωτές για τη «πράσινη» παραγωγή τους που τους δίνει ισχυρό όπλο διαφήμισης και προώθησης των προϊόντων τους.
Από πού προέρχονται οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργία; Καταρχήν έχουμε άμεσες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα από τη χρήση των μηχανημάτων. Κάθε εργασία στο αγρόκτημα εκπέμπει καυσαέρια. Επομένως πρέπει να κάνουμε μόνο τις απαραίτητες εργασίες και όχι οτιδήποτε που δεν ανταποδίδει την ωφέλεια. Καταναλώνουμε καύσιμα για τη θέρμανση θερμοκηπίων και των εγκαταστάσεων των αγροκτημάτων αλλά και ηλεκτρική ενέργεια για μια σειρά εργασιών του αγροκτήματος που σε μεγάλο ποσοστό, τουλάχιστον στη χώρα μας προέρχεται από καύση ορυκτών καυσίμων. Υπάρχουν όμως και πάρα πολλές έμμεσες εκπομπές όπως αυτές που προκύπτουν από την κατασκευή των μηχανημάτων, των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων κλπ. Επομένως η χρήση μηχανημάτων μεγαλύτερων από ό,τι χρειάζεται, λιπασμάτων ή φυτοφαρμάκων όταν δεν χρειάζονται πραγματικά για να εξασφαλίσουν τη παραγωγή μάς αυξάνουν το λογαριασμό. Επομένως, η ορθολογική χρήση του εξοπλισμού και των εισροών θα μας οδηγήσει σε μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Σε πολλά σημειώματα τους προηγούμενους μήνες έχω δώσει στοιχεία για ποιες τεχνικές μας βοηθούν σε αυτό. Η γεωργία συντηρήσεως (μειωμένη αναμόχλευση εδάφους, χρήση αμειψισπορών και καλλιεργειών φυτοκάλυψης), εφαρμογή γεωργίας ακριβείας, εκτίμηση του κόστους των μηχανημάτων και αύξηση της χρήσης τους μέσω ομαδικής χρήσης, η σωστή συντήρηση και ρυθμίσεις των μηχανημάτων, εφαρμογή τεχνικών της γεωργίας ακριβείας είναι ορισμένα μέτρα που μπορούν να έχουν άμεσα αποτελέσματα.
Η γεωργία όμως μπορεί να αυξήσει τη δέσμευση ποσοτήτων άνθρακα τόσο στη υπέργεια βιομάζα αλλά κυρίως με ενσωμάτωση στο έδαφος μέσω της αύξησης του ποσοστού οργανικής ουσίας. Τα ελληνικά εδάφη λόγω το κλίματος αλλά και της διαχείρισής τους (συνεχή χρήση οργώματος, καύση των φυτικών υπολειμμάτων ή απομάκρυνσή τους, μη χρήση χλωρής λίπανσης, οργανικών λιπασμάτων και κοπριάς), έχουν πολύ χαμηλή οργανική ουσία της τάξεως το 1%. Επομένως καλλιεργητικές τεχνικές που αυξάνουν την οργανική ουσία τους εδάφους.
Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
