Γράφει ο Φάνης Γέμτος*
Η Γεωργία Συντηρήσεως, είναι μια μορφή γεωργίας που στόχο έχει να συντηρήσει τη γονιμότητα του εδάφους με ταυτόχρονη μείωση των εισροών. Είναι μια πρόταση διαχείρισης αγροκτημάτων με πολλά πλεονεκτήματα που -φαίνεται να- ευνοεί και η νέα ΚΑΠ η οποία προωθεί αμειψισπορές και «πρασίνισμα της γεωργίας» παρ’ όλο που οι τοπικές πολιτικές ηγεσίες προτιμούν την ήπια άτολμη εφαρμογή.
Πιο συγκεκριμένα: Η Γεωργία Συντηρήσεως προωθεί μια σειρά καλλιεργητικών πρακτικών που επιτρέπουν τη διαχείριση των γεωργικών εδαφών περιορίζοντας στο ελάχιστο δυνατό αλλαγές στη σύσταση του, στη δομή του και στη βιοποικιλότητα ενώ περιορίζει όλες τις διαδικασίες υποβάθμισής του όπως τη διάβρωση, τη συμπίεση, τη μείωση της οργανικής ουσίας. Οι πρακτικές που χρησιμοποιεί περιλαμβάνουν:
Κατεργασία εδάφους που καταργεί την αναστροφή του εδάφους (όργωμα) και το αντικαθιστά με μειωμένη κατεργασία (μειωμένη αναμόχλευση χωρίς αναστροφή) ή ακαλλιέργεια δηλαδή καμία κατεργασία. Τα συστήματα αυτά αφήνουν τα υπολείμματα της προηγούμενης καλλιέργειας στην επιφάνεια του εδάφους ή κάνουν μια μικρή επιφανειακή ενσωμάτωση. Με τον τρόπο αυτό το έδαφος προστατεύεται από το κτύπημα των σταγόνων της βροχής ή της άρδευσης που θεωρείται η αρχή του φαινομένου της διάβρωσης.
Όταν διατηρείται το έδαφος καλυμμένο είτε με φυτικά υπολείμματα είτε με καλλιέργεια τότε οι σταγόνες χτυπούν στο φυτικό υλικό χάνουν την ορμή τους και πέφτουν με μικρή ταχύτητα στο έδαφος. Η διάβρωση είναι ένα ύπουλο φαινόμενο που καταστρέφει το έδαφος μακροχρόνια αλλά αργά- αργά και ο αγρότης ελάχιστα το αντιλαμβάνεται.
ΔΙΑΒΡΩΣΗ ΕΔΑΦΩΝ ΚΑΙ ΑΠΑΤΗ ΝΙΤΡΟΡΥΠΑΝΣΗΣ
Δυστυχώς κανείς δεν ασχολείται με το θέμα στη χώρα μας και θα διαπιστώσουμε έκπληκτοι -ως συνήθως!- τη καταστροφή των επικλινών εδαφών της περιοχής μας σε λίγα χρόνια. Οι αγρότες αφήνονται να καλλιεργούν κατά τις κλίσεις με συνεχές όργωμα και σε εδάφη με ανοιξιάτικές καλλιέργειες που αφήνονται γυμνά όλο το χειμώνα. Μέτρα που προωθούνται από την ΕΕ και μπορούσαμε να αξιοποιήσουμε δεν τα χρησιμοποιήσαμε. Προτιμήσαμε την απάτη της νιτρορύπανσης στην οποία κόλλησε το πολιτικό σύστημα της χώρας από αδυναμία να σκεφτεί κάτι άλλο προφανώς μέχρις ότου έρθουν τα πρόστιμα από τους τελικά ευφυέστερους από εμάς Ευρωπαίους.
Τα συστήματα μειωμένης κατεργασίας ή ακαλλιέργειας παρέχουν και σημαντικά άλλα πλεονεκτήματα όπως ταχύτερη εκτέλεση εργασιών με χαμηλότερο κόστος, χαμηλότερη κατανάλωση καυσίμων, μείωση της αποδόμησης της οργανικής ουσίας του εδάφους και βελτίωση της βιοποικιλότητας.
Η γεωργία συντηρήσεως προτείνει τη χρήση καλλιεργειών χειμερινής φυτοκάλυψης. Δηλαδή καλλιέργειες που σπέρνονται ανάμεσα στις δύο κύριες καλλιέργειες και είτε συγκομίζονται είτε αφήνονται στο χωράφι ως οργανική ουσία και χλωρή λίπανση. Είναι μια ιδιαίτερα χρήσιμη πρακτική εάν αφαιρέσουμε τα φυτικά υπολείμματα. Ιδιαίτερα χρήσιμη σε οπωρώνες σε επικλινείς εκτάσεις που μπορούν να περιορίσουν τη διάβρωση και να εμπλουτίσουν το έδαφος με οργανική ουσία και με χρήση ψυχανθών και με άζωτο. Ο έλεγχος της βλάστησης γίνεται με χορτοκοπτικά ή καταστροφείς. Αν δε με τα νέα μηχανήματα που έχουν αναπτυχθεί αποθέσουμε μέρος ή όλη τη βιομάζα στις σειρές το στρώμα φυτομάζας που δημιουργούμε αποτρέπει το φύτρωμα των ζιζανίων και έτσι μειώνουμε τη χρήση ζιζανιοκτόνων. Οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης καλά είναι να γίνονται με μίγματα.. Εάν περιλαμβάνουν ψυχανθή εμπλουτίζουν το έδαφος σε άζωτο ενώ τα αγρωστώδη απορροφούν το υπολειμματικό άζωτο της προηγούμενης καλλιέργειας (που με τις βροχές του χειμώνα εκπλύνεται στα βαθύτερα στρώματα του εδάφους και καταλήγει να ρυπαίνει τους υπόγειους υδροφορείς) μειώνοντας τη ρύπανση από νιτρικά των υπόγειων υδροφορέων. Οι καλλιέργειες φυτοκάλυψης μπορούν να δώσουν μια δεύτερη παραγωγή το χρόνο προσφέροντας χαμηλού κόστους ζωοτροφές.
ΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΙΕΣ ΑΜΕΙΨΙΣΠΟΡΕΣ
Η Τρίτη πρόταση είναι μακροχρόνιες αμειψισπορές δηλαδή συστηματική εναλλαγή καλλιεργειών. Ορισμένα πλεονεκτήματα των καλά σχεδιασμένων αμειψισπορών είναι: Αυξημένες αποδόσεις, μειωμένα προβλήματα εντόμων, ασθενειών και ζιζανίων, επωφελής μεταφορά υπολειμματικών δράσεων ζιζανιοκτόνων, βελτιωμένη γονιμότητα εδάφους, βελτίωση της δομής του , της κατεργασιμότητας ή ευθρυπτότητας (tilth) και της σταθερότητας των συσσωματωμάτων, καλύτερη διαχείριση εδάφους και νερού, μείωση της διάβρωσης και των φυτοτοξινών και αλληλοπαθητικών επιδράσεων των καλλιεργειών.
Η κάθε καλλιέργεια που χρησιμοποιείται στην αμειψισπορά δίνει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα. Για παράδειγμα, η εναλλαγή αρδευόμενων ανοιξιάτικων καλλιεργειών με ξηρικές χειμερινές συμβάλει στη μείωση των πληθυσμών ζιζανίων και ασθενειών, καθώς και στην καλύτερη διαχείριση του διαθέσιμου νερού, της διαθέσιμης εργασίας και της συνεχούς κάλυψης του εδάφους για περιορισμό της διάβρωσης. Γενικά οι αμειψισπορές μειώνουν σε λίγα χρόνια τους πληθυσμούς των παρασίτων και ζιζανίων κάτω από τα όρια της οικονομικής ζημίας. Η συνεχής κάλυψη του εδάφους και η εναλλαγή βαθύρριζων και επιπολεόρριζων περιορίζει τη βαθιά διήθηση του Αζώτου (Ν) καθώς η κάθε επόμενη καλλιέργεια απορροφά το υπολειμματικό άζωτο της προηγούμενης. Η εισαγωγή ψυχανθών προσθέτει σημαντικές ποσότητες αζώτου στο έδαφος που μειώνει τις απαιτήσεις σε χημικά λιπάσματα. Η εισαγωγή ψυχανθών στις αμειψισπορές μπορεί να συνδυαστεί και με αλλαγές της κατεργασίας με σημαντικά οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη.
Η εισαγωγή αμειψισπορών στη γεωργία δημιουργεί σημαντική διαφοροποίηση στο εισόδημα των παραγωγών και επιτρέπει εξασφάλιση ελάχιστου εισοδήματος και σε πολλές περιπτώσεις αυξάνει και το συνολικό εισόδημα ιδιαίτερα με την εισαγωγή ψυχανθών. Αυτό είναι ιδιαίτερα σημαντικό σε περιόδους χαμηλών τιμών που διαμορφώνονται σε μια ελεύθερη αγορά. Η αμειψισπορά βοηθά σημαντικά στη διαφοροποίηση των περιόδων υψηλών απαιτήσεων σε εργασία καθώς οι διάφορες καλλιέργειες απαιτούν καλλιεργητικές φροντίδες σε διάφορες περιόδους του έτους.
Αυτό μειώνει τις αιτήσεις σε επί πλέον εργατικά χέρια και εξοπλισμό και μειώνει το κόστος παραγωγής. Επίσης επιτρέπει την καλύτερη αξιοποίηση του διαθέσιμου αρδευτικού νερού καθώς μέρος των καλλιεργειών είναι ξηρικές. Οι διάφορες καλλιέργειες μειώνουν και τους κινδύνους από ακραίες καιρικές ή άλλες συνθήκες καθώς η ζημία περιορίζεται μόνο σε μερικές καλλιέργειες.
Από τη άλλη πλευρά η χρήση αμειψισπορών δημιουργεί και προβλήματα αύξησης του κόστους από απαιτήσεις σε επιπλέον εξοπλισμό για την εκτέλεση των εργασιών καθώς οι διάφορες καλλιέργειες χρειάζονται διαφορετικό εξοπλισμό κάτι που απαιτεί επί πλέον επενδύσεις. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει προβλήματα σε μικρές εκμεταλλεύσεις που μπορούν να λυθούν με τη χρήση ενοικιαζόμενων μηχανημάτων ή εκτέλεση των εργασιών από επαγγελματίες που διαθέτουν το κατάλληλο εξοπλισμό ή δημιουργία συνεταιρισμών ανταλλαγής εργασιών μεταξύ των εταίρων τα ονομαζόμενα machinery rings από τον Αγγλικό όρο που χρησιμοποιούνται ευρύτατα στην ΕΕ.
* Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
